Μαρίνα Αμπράμοβιτς

Της Γιούλας Παπαδοπούλου

Η Μαρίνα Αμπράμοβιτς, η απόλυτη στάρ της performance, εκθέτει για δεύτερη φορά στην Ελλάδα, παρουσιάζοντας μια αναδρομική έκθεση με βιντεο-καταγραφές και φωτογραφίες από προηγούμενες δράσεις της, αλλά και ορισμένα νέα έργα. Το αγαπημένο της θέμα: ο πόνος, η σκληρότητα, η στέρηση, η αγωνία, ο κίνδυνος, το φλέρτ με το θάνατο, η ζωή στα άκρα. Μοναδικό εργαλείο της: το ίδιο της το σώμα. Ενα σώμα που συνεχώς δοκιμάζει τα όρια του...Το σώμα της Μαρίνας Αμπράμοβιτς -της διασημότερης καλλιτέχνιδας της performance παγκοσμίως- είναι, κυριολεκτικά, ένα «πάσχον σώμα». Από τις αρχές της δεκαετίας του ’70, που η καλλιτέχνις ξεκίνησε να καταπιάνεται με αυτή την ιδιαίτερη μορφή τέχνης, μέχρι σήμερα, που είναι πλέον 60 χρονών, η Μαρίνα Αμπράμοβιτς έχει υποβάλλει τον εαυτό της -όχι μόνο σωματικά, αλλά και συναισθηματικά, ψυχικά, πνευματικά- σε κάθε πιθανή δοκιμασία πόνου και καταπόνησης που θα μπορούσε κανείς να σκεφτεί: έχει αυτομαστιγωθεί, έχει χαρακωθεί με μαχαίρι, έχει πάρει ψυχοφάρμακα, ξάπλωσε ανάμεσα σε φλόγες μέχρι που λιποθύμησε από τον καπνό, ξάπλωσε γυμνή πάνω σε πάγο μέχρι να χρειαστεί ιατρική επέμβαση, άφησε να την τυλίξουν πύθωνες, ξάπλωσε ανάμεσα σε σκορπιούς, περπάτησε 2.500 χλμ κατά μήκος του Σινικού Τείχους για να συναντήσει τον -επί πολλά χρόνια σύντροφο της στην τέχνη και τη ζωή- Ουλάι και να χωρίσουν οριστικά, βούρτσισε τα μαλλιά της με μια μεταλλική βούρτσα μέχρι να ματώσει, ούρλιαξε μέχρι που να μην έχει πια φωνή, έφαγε κρεμμύδια μέχρι να της στερέψουν τα δάκρυα… Ολα αυτά, παρουσία κοινού. Σε ένα έργο της, μάλιστα, καλούσε και τους θεατές να «πειραματιστούν» πάνω της με μια ποικιλία 72 επικίνδυνων αντικείμενων που έθετε η ίδια στη διάθεση τους, ανάμεσα τους μαχαίρια, ξυράφια, ψαλίδια, τσεκούρια, αλυσίδες, πιστόλια… Πόνος και κάθαρσηΤι σχέση έχουν όλα αυτά με την τέχνη; Οι δράσεις της Αμπράμοβιτς μοιάζουν συχνά να αιωρούνται ανάμεσα στην αυτοκαταστροφή, το μαζοχισμό και την ψύχωση. Το κοινό των ιδιαίτερων «παραστάσεων» της αντιδρούσε ποικιλοτρόπως: αρκετοί δεν άντεχαν στη θέα των «ηθελημένων βασανιστηρίων» της, κάποιοι αποχωρούσαν τρομοκρατημένοι (ή και οργισμένοι), άλλοι ξεσπούσαν πάνω της. «Δεν είμαι μαζοχίστρια» διευκρίνιζε σε μια παλιότερη συνέντευξή της. «Δεν αγαπώ τον πόνο καθόλου. Ο λόγος που μπήκα σε αυτή τη διαδικασία δεν ήταν για να ευχαριστηθώ, αλλά για να βρεθώ στο σημείο που η απελευθέρωση από τον πόνο σε μυεί στο νόημα και στον πλούτο του πνευματικού κόσμου». Στόχος της: η εξερεύνηση ακραίων και μοναδικών καταστάσεων συναισθηματικής και πνευματικής εμπειρίας, που, μέσα από την υπεροχή της πνευματικής αντοχής απέναντι στο σωματικό πόνο, οδηγεί, τόσο την ίδια, όσο και το κοινό της, στην κάθαρση. Κάτω από την επιφάνεια της σκληρότητας και της βιαιότητας τους, τα έργα της ξεχωρίζουν για την ευαισθησία τους απέναντι στην οδύνη της ανθρώπινης ύπαρξης -με μια καθαρά «νιτσεϊκή» προσέγγιση-, αναδεικνύοντας ένα βαθύτερο πνευματικό περιεχόμενο. Ο έλεγχος του σώματος από το πνεύμα, η «πνευματικοποίηση» του σώματος και, τελικά, η ισορροπία, μοιάζουν να είναι τα βασικά ζητούμενα του έργου της.Οι αναζητήσεις της Αμπράμοβιτς την έστρεψαν στην ανατολική φιλοσοφία και στις ανατολικές θρησκείες, προκειμένου να γνωρίσει τεχνικές και μεθόδους αυτοσυγκέντρωσης και διαλογισμού, που θα τη βοηθούσαν να κατακτήσει την εσωτερική αρμονία και τον αυτοέλεγχο που απαιτούσαν τα έργα της. Ωριμάζοντας, οι δράσεις της έγιναν περισσότερο συμβολικές και λιγότερο αυτοκαταστροφικές, αποκτώντας μια όλο και περισσότερο τελετουργική χροιά. Στο έργο που την έκανε διάσημη, το «Balkan Baroque», για το οποίο βραβεύθηκε στη Μπιενάλε της Βενετίας το 1997, καθόταν αιματοβαμένη μέσα σε έναν τεράστιο σωρό από κόκκαλα, ξεπλένοντας τα από το αίμα τους με μια βούρτσα, με επαναλαμβανόμενες, τελετουργικές κινήσεις, σε έναν συμβολικό θρήνο για τον πόλεμο στην πατρίδα της, τη Γιουγκοσλαβία. Τι να την κάνεις την ευτυχία; «Τις περισσότερες φορές προσπαθούμε να κάνουμε πράγματα που μας αρέσουν. Κάνοντάς τα όμως παραμένουμε ίδιοι. Οταν όμως κληθούμε να αντιμετωπίσουμε κάτι εξαιρετικά δύσκολο όπως έναν θάνατο, μια ανίατη ασθένεια, ένα ατύχημα, τότε βλέπουμε να αναδύεται μια διαφορετική μας πτυχή. Τότε αλλάζουμε πραγματικά και βαθιά. Τι να την κάνεις την ευτυχία; Δεν έχει τίποτα να σου μάθει. Ο πόνος, η δυσκολία, το εμπόδιο, αντιθέτως, σε μεταβάλλει, σε διδάσκει ποιος είσαι, ενδεχομένως να σε δυναμώνει ή να σε κάνει και καλύτερο. Κυρίως σου δίνει να καταλάβεις τη φοβερή αξία του «εδώ» και του «τώρα». Στις δυστυχισμένες στιγμές είμαστε παρόντες στη ζωή μας», δήλωσε σε μια πρόσφατη συνέντευξή της. Η ευτυχία για την Αμπράμοβιτς είναι «στατική», δεν ωριμάζει. «Δεν αλλάζει ο άνθρωπος όταν είναι ευτυχισμένος, αλλά όταν υποφέρει».Για την Αμπράμοβιτς, ο καλλιτέχνης οφείλει να μιλήσει για τη δυστυχία. Οφείλει επίσης να μιλάει για το θάνατο, χωρίς να τον φοβάται. Πρέπει κι ο ίδιος «να ξέρει να πεθάνει». Η ίδια έφτασε πολλές φορές κοντά στο θάνατο, πάντα για την τέχνη της, για το κοινό της, για την ίδια της τη ζωή. Ο κίνδυνος και ο θάνατος είναι για εκείνη φοβίες που πρέπει να ξεπεραστούν. Μέσα απ’ το έργο της, καλεί το κοινό της να απελευθερωθεί από το φόβο του πόνου και του θανάτου με επιμονή και αποφασιστικότητα. Και, γι’ αυτό ακριβώς,μπορεί και συγκινεί. «Αν κάνεις ένα έργο τέχνης με τέτοια ορμή, δύναμη και ευθύνη, σαν να είναι η τελευταία ημέρα της ζωής σου, τότε, ναι, μπορείς να συγκινήσεις...»Bio-infoΗ Μαρίνα Αμπράμοβιτς γεννήθηκε στις 30 Νοεμβρίου του 1946 στο Βελιγράδι. Το οικογενειακό της background εντυπωσιακό: Ο παππούς της ήταν πατριάρχης της Σερβικής Ορθόδοξης Εκκλησίας και δηλητηριάστηκε μαζί με τον βασιλιά Πέτρο τον Α΄ σε ένα δείπνο από τον γιατρό του μονάρχη το 1938. Ο παρτιζάνος πατέρας της ήταν κομμουνιστής, άθεος και ήρωας του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Η μητέρα της εντάχθηκε αργότερα στο κομμουνιστικό κόμμα και τη δεκαετία του 1960 ήταν διευθύντρια του Μουσείου Τέχνης και Επανάστασης στο Βελιγράδι. Κηδεύθηκε πριν λίγο καιρό με τιμές στρατηγού, ως ηρωϊδα κι αυτή της Αντίστασης.Η ίδια ήταν παιδί-θαύμα και στα 12 χρόνια της έκανε ήδη πίνακες ζωγραφικής. Σταδιακά, το ενδιαφέρον της στράφηκε στον πειραματισμό με τον ήχο, για να περάσει αργότερα, στις αρχές της δεκαετίας του ’70, στην performance. Εκτοτε, θεωρείται μία από τις σημαντικότερες καλλιτέχνιδες που καταπιάνονται με αυτό το μέσο έκφρασης, μια ιέρεια της περφόρμανς που ξέρει να δίνει σε πράξεις καθημερινές τη μαγεία ενός τελετουργικού. Από τις πιο γνωστές της δουλειές είναι εκείνες που έκανε με τον για πολλά χρόνια σύντροφο της, καλλιτέχνη Ουλάι: Το 1988 συναντήθηκαν έπειτα από τρίμηνη πεζοπορία στο Σινικό Τείχος για να «χωρίσουν» τους δρόμους τους.Οι περισσότερες από τις περφόρμανς της ενείχαν κίνδυνο για την σωματική της ακεραιότητα - ενίοτε και την ίδια της τη ζωή. Εχει φτάσει το σώμα της στα όρια της αντοχής του, πιστεύοντας ότι ο πόνος απελευθερώνει από το φόβο του θανάτου. Από τα κορυφαία της έργα ήταν το «Βαλκανικό Μπαρόκ» με το οποίο κέρδισε την ύψιστη διάκριση στην Μπιενάλε της Βενετίας.Αυτή την εποχή, προετοιμάζει μια μεγάλη αναδρομική έκθεση της στο «Μoma» της Νέας Υόρκης (που έχει προγραμματιστεί για το 2010) και δουλεύει πάνω στη νέα θεατρική εκδοχή της βιογραφίας της, σε σκηνοθεσία του Ρόμπερτ Ουίλσον.Η αναδρομική έκθεση που παρουσιάζει στην Αίθουσα Τέχνης του Γεράσιμου Καππάτου είναι η δεύτερη ατομική της στην Ελλάδα (η προηγούμενη είχε παρουσιαστεί στην ίδια γκαλερί το 1999-2000). Στην έκθεση, που εγκαινιάζει και το νέο εκθεσιακό χώρο της Αίθουσας Τέχνης Καππάτος, στην οδό Αθηνάς, στο Μοναστηράκι, παρουσιάζονται κυρίως βίντεο και φωτογραφίες από παλιότερες δουλειές της. Ανάμεσα τους, μερικές από τις σημαντικότερες -ιστορικές πλέον- performance της, οι περισσότερες από τις οποίες παρουσιάζονται για πρώτη φορά στην Ελλάδα. MARINA ABRAMOVIĆ “PRESENT - PAST - PRESENT”Διάρκεια: μέχρι 15 Δεκεμβρίου 2007. Ωρες λειτουργίας: Τρίτη - Σάββατο 6 μ.μ.–11 μ.μ. Αίθουσα Τέχνης Καππάτος, Αθηνάς 12, Αθήνα